عوامل اصلی جاری شدن سیل/ روش‌های علمی کنترل سیل

به گزارش گروه علم و فناوری پایگاه خبری سوفیانیوز، هرچند بارش باران اهمیت بسیار زیادی برای ادامه حیات بشر دارد، اما گاهی هم به پدیده‌ای تبدیل می‌شود که انسان را با مشکلات بی‌شماری مواجه می‌سازد؛ پدیده‌ای به نام سیل.

سیل یکی از پدیده‌های طبیعی است که سالانه جان بسیاری از افراد را در سراسر جهان می‌گیرد؛ مطابق آمار قربانیان سیل از هر بلای طبیعی دیگری بیشتر است.

در این گزارش برای آشنایی هرچه بیشتر با پدیده «سیل»، دانشنامه میزان به بررسی دلایل و راه‌های جلوگیری از وقوع سیلاب پرداخته است.

سیل چگونه ایجاد می‌شود؟

در هنگام بارش باران و برف، مقداری از آب جذب خاک و گیاهان می‌شود؛ درصدی تبخیر می‌شود و باقی‌مانده جاری شده و رواناب نامیده می‌شود.

سیل زمانی روی می‌دهد که خاک و گیاهان نتوانند بارش را جذب نموده و در نتیجه کانال طبیعی رودخانه کشش گذردهی رواناب ایجاد شده را نداشته باشد.

بطور متوسط تقریبا 30 درصد بارش به رواناب تبدیل می‌شود که این میزان با ذوب برف افزایش می‌یابد.

سیلاب‌های رودخانه اغلب ناشی از بارش‌های شدید باران است که در برخی موارد با ذوب برف نیز همراه می‌شود.

سیلابی که بدون پیش هشدار یا پیش هشدار در رودخانه جاری شود تند سیل نامیده می‌شود؛ تلفات جانی این تند سیلاب‌ها که در حوزه‌های کوچک بوقوع می‌پیوندند عموماً بیشتر از تلفات جانی سیلاب‌های رودخانه‌های بزرگ است.

دانشمندان اصلی‌ترین دلیل ایجاد سیل را ریزش باران بیش از حد در مدت زمان کوتاه عنوان می‌کنند.

در این هنگام رود‌ها وظیفه ریختن این آب‌ها به داخل دریا‌ها و اقیانوس‌ها را بر عهده دارند و وقتی مقدار آب بیش از حد باشد امکان طغیان آن‌ها وجود دارد.

علت دیگری که می‌تواند به جز باران‌های شدید موجب به راه افتادن سیل شود، جاری شدن آب اقیانوس‌ها به محل‌های مسکونی است.

این اتفاق ممکن است به خاطر وزش باد‌های خاص باشد و یا آنکه سونامی که همان زمین‌لرزه زیر آب اقیانوس‌ها و باعث بوجود آمدن موج‌های بلند است، باشد.

پیش بینی وقوع سیل

روشی مورد اطمینان برای اینکه پیش بینی شود که سیل بعدی چه زمانی بوقوع می‌پیوندد و ابعاد آن در چه مقیاسی است وجود ندارد.

با این وجود سیلاب‌های گذشته سرنخ‌ها را از آنچه محتمل است بدست می‌دهد؛ مهندسین با مطالعه سیل‌های گذشته و استفاده از علم آمار احتمال وقوع سیل‌هایی با ابعاد مختلف را برآورد می‌نمایند.

در یک سال پر آب ممکن است چندین سیل به وقوع پیوندد؛ احتمال وقوع دو سیل بزرگ بصورت پیاپی مشابه شیر و خط کردن سکه است. برای مثال چون پنج بار متوالی شیر آمده دلیل نیست که بار ششم هم شیر نیاید. احتمال وقوع همان 50 در 50 است.

روشی مورد اطمینان برای اینکه پیش بینی شود که سیل بعدی چه زمانی بوقوع می‌پیوندد و ابعاد آن در چه مقیاسی است وجود ندارد.

روش‌های جلوگیری از ایجاد سیل

روش‌های سازه‌ای جلوگیری از وقوع سیل زیر مجموعه‌ای از مدیریت سیل است که شامل نقش سازه و بهره بردار‌ی از آن است. بسیاری از این روش‌ها سابقه چند هزار ساله دارند.

جلوگیری از ایجاد سیل شامل فرآیند‌های خاصی است که با فراهم آوردن و بهره برداری از سازه‌های طراحی شده، اثرات تخریبی سیل را رفع یا کاهش دهد که این امر با ذخیره، محدود سازی و انحراف جریان سیلاب تا حدی که از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر باشد، انجام می‌شود.

هم اکنون در بسیاری از کشورها، ایمنی صد‌ها میلیون نفر در مقابل سیل وابسته به سدها، سیل بند‌ها و کانال‌های انحراف سیل است.

ساخت سد‌ها از جمله کار‌هایی است که برای کنترل کردن مقدار آب روی زمین می‌توان انجام داد. سد‌ها می‌توانند تعیین کنند که چه مقدار آب به داخل رودخانه‌ها جریان یابد و در عین حال نیروی برق نیز از طریق آن‌ها تولید می‌شود.

اما شکسته شدن سد‌ها هم می‌تواند سیل بسیار مخربی را پدید آورد. زمانی که سد شکسته می‌شود دیواری از آب به سمت خشکی روانه می‌شود که می‌تواند فاجعه‌ای را رقم بزند.

مجموعه روش‌های مهار سیل

• سدهای مخرنی

• سیل بندها

• مخازن تاخیری

• اصلاح و بهسازی مسیر

انحراف سیلاب

در نهایت لازم به ذکر است که سیل زمانی روی می‌دهد که خاک و گیاهان نتوانند بارش را جذب نموده و در نتیجه کانال طبیعی رودخانه کشش گذردهی رواناب ایجاد شده را نداشته باشد و از طرفی روش‌های اصلی مهار سیل نیز شامل احیای جنگل‌ها، احداث سیل بند‌ها، سد‌ها، مخازن و کانال‌های سیلاب‌بر هستند.