ویدیو/ 35 روز قبل از کودتای 28 مرداد در روزنامۀ باختر امروز... تعریف علی اکبر دهخدا، از مفاهیم آزادی و دموکراسی را حتماً ببینید

به گزارش پایگاه خبری سوفیانیوز، علی ­اکبر دهخدا در سال 1257 شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش خان‌باباخان، یک ملاک متوسط از قزوین بود که در تهران سکونت داشت. نه ساله بود که پدرش درگذشت و مادرش که به گفته دهخدا "مَثَل اعلای مادری بود وی را در کنف تربیت خود گرفت."

از همان زمان زبان عربی و علوم معارف اسلامی را در محضر شیخ غلام‌حسین بروجردی آموخت و از محضر آیت­‌الله حاج شیخ­‌ هادی نجم­‌آبادی نیز بهره فراوان برد. او در نزد آیت­‌الله بروجردی به مدت 14 سال علوم مختلفه صرف، نحو، معانی، بیان، فقه، اصول، حکمت و فلسفه آموخت.

بیست ساله بود که در دسته‌­ی اولین دانشجویان مدرسه­‌ی سیاسی که میرزا حسن­خان مشیرالمللک بنیاد نهاده بود، پذیرفته شد. و در این مدرسه فقه، ادبیات، تاریخ قدیم و معاصر، به ویژه تاریخ انقلاب و حوادث اروپا، جغرافیا، حقوق، جنگ، دیپلماسی، اقتصاد و زبان­های عربی و فرانسوی آموخت و در تدریس به معلمان و اولیای مدرسه یاری می­‌رساند.

فارغ­‌التحصیلان مدرسه سیاسی در وزارت امورخارجه استخدام می­‌شدند، دهخدا نیز پس از استخدام با معاون­‌الدوله غفاری که به سفارت بالکان منصوب شده بود، به عنوان منشی به اروپا رفت و مدت دو سال بیشتر در وین پایتخت اتریش و اندکی در رم و بخارست اقامت داشت و در آن­جا زبان فرانسوی را تکمیل کرد و با دانش­‌های جدید اروپا آشنا گردید.

دهخدا یک سالی پیش از آغاز جنبش مشروطه‌­خواهی در 1323 قمری به ایران بازگشت. سپس به جنبش مشروطه پیوست و با دو تن از روشنفکران روزگار خویش، میرزا جهانگیر شیرازی و میرزا قاسم تبریزی، روزنامه­‌ "صور اسرافیل" را تاسیس کردند.

این روزنامه که محبوب­ترین و تاثیرگزارترین نشریه این دوره است، در دو بخش رسمی و طنز تقسیم می‌­شد، دهخدا سر محرر و نویسنده اصلی صور اسرافیل بود، و هر دو قسمت رسمی و فکاهی آن را می­ نوشت. نخستین شماره آن در دهم خرداد 1286 در تهران در هشت صفحه منتشر شد. از صوراسرافیل در فاصله 14 ماه با تعطیل و توقیف‌هایی که شد، جمعا سی و دو شماره منتشر شده که آخرین شماره آن در بیستم جمادی الاول 1326 هجری قمری نشر شده است. دهخدا در آغاز هر شماره این روزنامه، مقاله­‌ای در زمینه مسایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و در پایان مقاله‌ای طنزآمیز با عنوان "چرند و پرند" نوشته است.

روزنامه صور اسرافیل در کودتای محمدعلی شاه تعطیل شد، میرزا جهانگیرخان شیرازی مدیر آن در باغشاه به دار آویخته شد و دهخدا و چند تن دیگر که به سفارت انگلیس پناه برده بودند به اروپا تبعید شد و در ایوردن سویس اقامت گزید. در سوئیس در عین تنگدستی به یاری ابوالحسن پیرنیا معاضدالسلطنه و همکاری علامه محمد قزوینی سه شماره دیگر صور اسرافیل را منتشر ساخت.

اقامت دهخدا در سوئیس دیری نپایید و بزودی عازم اسلامبول ترکیه شد و ایرانیان مقیم اسلامبول که کمیته ­ای به نام "سعادت" را تشکیل داده بودند مقدم او را فوق‌­العاده گرامی شمردند و او را به ریاست آن کمیته برگزیدند و از او خواستند روزنامه ملایم­تر از صور اسرافیل بنویسد. در اثر این درخواست روزنامه "سروش" را منتشر ساخت که 14 شماره آن در استانبول منتشر گردید.

پس از فتح تهران توسط مجاهدین مشروطه­‌خواه و پایان استبداد صغیر، دهخدا به تهران بازگشت. و از طرف هیئت مدیره که از زعمای مشروطه‌­خواهان و برگزیدگان ملت تشکیل یافته بود و موقتا تا افتتاح مجلس شورای ملی زمام امور مملکت را بر عهده داشت، به عضویت کمیسیونی انتخاب شد که برای بهبود اوضاع مالی و ترتیب و تنظیم بودجه مملکت تشکیل شده بود و جز دهخدا، صنیع‌الدوله، مستوفی‌الممالک و... عضو بودند.

در دومین مجلس شورای ملی از کرمان و تهران به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد. و از روئسای حزب و فراکسیون "اعتدالیون" در این مجلس بود. در فاصله ورود به تهران تا آغاز جنگ جهانی اول (1918-1914م) گذشته از نمایندگی مجلس، در روزنامه­‌های مجلس، آفتاب، شورا، ایران کنونی و پیکار مقالات سیاسی و انتقادی می­‌نوشت. به هنگام جنگ جهانی اول و اولتیماتوم‌های روسیه تزاری و مهاجرت آزادی­خواهان به استانبول و بغداد و برلین، دهخدا به ایل بختیاری پناه برد و تا پایان جنگ در میان بختیاری‌­ها ماند. بعد از این از سیاست کناره گرفت و به کار فرهنگی پرداخت. و در همین زمان بود که طرح ایجاد لغت­‌نامه و امثال و حکم را ریخت. پس از پایان جنگ جهانی به تهران بازگشت و ضمن اشتغال به مشاغلی چون ریاست کابینه­ (دفتر) وزارت معارف، از 1306ش به ریاست مدرسه­ سیاسی که بعدا به دانشکده­ حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی تبدیل شد، رسید و تا شهریور 1320 در این سمت باقی بود. آن­گاه از کار دیوانی بازنشسته شد و یکسره به کار لغت­نامه پرداخت. در همین زمان در نخستین کنگره­‌ی­ نویسندگان (تیرماه 1325ش) جزو هیئت رئیسه شرکت جست و در اوایل اسفند 1329ش "جمعیت مبارزه با بی­سوادی" را تأسیس کرد.

با روی کار آمدن دولت ملی دکتر مصدق (اردیبهشت 1330ش) دهخدا دوباره به عرصه­‌ی سیاست کشیده شد. در دفاع از دولت دکتر مصدق، مقاله نوشت و مصاحبه کرد. پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط دولت مصدق، بازجویی شد و به اتهام واهی نیابت سلطنت محمدرضا پهلوی مورد زجر و آزار قرار گرفت و حقوق بازنشستگی وی را قطع گردید. دهخدا سرانجام روز دوشنبه هفتم اسفند 1334 شمسی در تهران درگذشت و در قبرستان ابن­‌بابویه شهر ری به خاک سپرده شد.