سوفیانیوز
سوفیانیوز: دانشجویان ارشد و دکتری بایستی فرق بین پروپوزال و پایان‌نامه را بدانند. می‌توان به طور خلاصه گفت که پروپوزال به نوعی طرح اولیه پایان‌نامه است، اما در مواردی با یکدیگر متفاوت هستند.
پیش از آن که بخواهیم شما عزیزان را با تفاوت پروپوزال و پایان‌نامه آشنا کنیم، بهتر است که ابتدا با معنی پروپوزال آشنا شوید. واژه پروپوزال برگرفته شده از واژه propose به معنای پیشنهاد دادن است. به عبارت دیگر می‌توان پروپوزال را معادل، پیشنهاده پژوهشی دانست. به عبارت دیگر می‌توان گفت که پروپوزال یک نوع پیشنهاد پژوهشی است که طرح کلی پایان‌نامه هر فرد را در بر دارد.
ارائه پروپوزال نیز مانند تهیه ماکت برای ساختن یک ساختمان است. یک پژوهشگر بر اساس اصول و قواعد معین شروع به نوشتن پروپوزال می‌کند. به طوری که استاد راهنما با بررسی آن بتواند پژوهشی را که بر اساس آن شکل می‌گیرد، تصور نماید. در واقع پروپوزال را می‌توان نقشه انجام تحقیق و راهنمای پژوهشگر یا محقق برای اجرایی کردن تحقیق دانست. نوشتن پروپوزال بسیار حساس است و اگر می‌خواهید که آن را بنویسید، باید مراحلی را به خوبی طی کنید. برای آشنایی با نحوه نوشتن پروپوزال، می‌توانید مقاله زیر را مطالعه کنید.
آشنایی با ساختار و چارچوب یک طرح پژوهشی، قطعا تاثیر شایانی در تهیه و تنظیم یک پروپوزال خوب و سنجیده دارد. در ادامه ساختار یک پروپوزال علمی را بررسی خواهیم کرد.
عنوان تحقیق (Project Title)
همانطور که می‌دانید عنوان هر تحقیق مشخص کننده مسیری است که برای نگارش یک مقاله و تحقیق طی می‌شود. شما با انتخاب یک عنوان مناسب بخش زیادی از ارائه یک مقاله با کیفیت را طی کرده‌اید. برای آن که بتوانید پژوهش انحام شده را به عنوان راه حلی در جهت رفع مشکلات جامعه معرفی نمایید لازم است که عنوان پژوهش از نیاز‌های روز جامعه باشد. همچنین عنوان تحقیق باید مختصر، واضح و جامع باشد. پیشنهاد می‌شود از انتخاب عبارات سوالی در عنوان تحقیق خودداری نمایید و عنوان‌های کوتاه‌تر را اولویت قرار دهید.
مشخص است که عنوان تحقیق باید متناسب با حوزه فعالیت پژوهشگر باشد تا نسبت به مطالبی که باید از آن‌ها دفاع نماید تسلط داشته باشد. برای آن که یک عنوان حرفه‌ای داشته باشید می‌توانید در ابتدای عنوان از واژه‌هایی مانند تببین، بررسی، ارزیابی، مطالعه، تحلیل و غیره استفاده نمایید. دقت کنید موضوع پژوهش باید قابلیت اجراء و عملی شده را داشته باشد، همچنین هدف تحقیق، موقعیت مکانی و زمانی پژوهش لازم است در عنوان مشخص گردد.
بیان مسئله و اهمیت موضوع تحقیق (Importance and Statement of Topic)
سر منشا هر تحقیق سوالی است که در ذهن یک محقق شکل می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت که مسئله مطرح شده در این بخش، همان سوالی است که برای محقق به وجود آمده است و هدف او از طرح آن ارائه راهکارهایی برای رفع مشکلات و در حقیقت ریشه‌یابی آن‌ها است.
رعایت نکات زیر در بیان مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
پژوهشگر باید وجود معضل و مشکلات جامعه را با ارائه مدرک و شواهدی اثبات نماید.
پژوهشگر باید هدف خود از انجام این تحقیق را نشان دهد و متغیر مورد مطالعه خود را به صورت شفاف و واضح مشخص نماید.
پژوهشگر باید بتواند مشکل مطرح شده را بیان کند و شواهد آن را به طور مستند نشان دهد.
از دیگر موارد مهم در این قسمت مشخص نمودن زمان و مکان انجام تحقیق می‌باشد.
پیشینه تحقیق (Review of Literature and Relevant Topics)
از موارد قابل توجه دیگر در انجام یک تحقیق آن است که یک پژوهشگر باید نتایج سایر پژوهش‌های مرتبط با زمینه‌کاری خود را به صورت مداوم بررسی نماید و تحقیق خود را در جهت تکمیل مطالبی که در مقالات پیشین نادیده گرفته شده‌اند، پیش ببرد. از جمله مزایای بررسی پیشینه تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
جلوگیری از دوباره کاری و سرقت ادبی
بهره‌گیری از تجربیات محققان پیشین
آگاهی از نقاط ضعف پژوهش‌های قبلی
آشنایی با روش‌های تحقیق که در پژوهش‌های پیشین مورد استفاده قرار گرفته است.
اهداف تحقیق (Aims of Research)
در این جزء از پروپوزال محقق باید هدف خود از انجام این تحقیق را مشخص نماید. به طور کلی دو نوع هدف برای این منظور در نظر گرفته می‌شود:
اهداف کلی: اهدافی هستند که مستقیما از موضوع تحقیق منشاء می‌گیرند.
اهداف ویژه و کاربردی: این اهداف نشات گرفته از مسئله پژوهش و اهداف کلی هستند و به عبارتی دیگر زیر مجموعه اهداف کلی هستند. این اهداف مشخص می‌کنند که چه چیزهایی در این پژوهش، تحقق می‌یابند و چه چیزهایی تحقق نخواهند یافت.
فرضیه‌ها (Hypothesizes)
در حقیقت فرضیه را حدس و گمان پژوهشگر در ارتباط با وجود تفاوت یا احتمال وجود رابطه و یا اثر، در بین متغیرها می‌باشد. بیشتر مفروضات یک پژوهش، حدسیاتی هستند که بر اساس دانش و تجربه و به طور منطقی از نظریه‌ها استنباط می‌گردند.
نکته حائز اهمیت این است که پذیرش یا رد یک فرضیه با مطالعه و تحقیق و انجام آزمایش مشخص می‌شود لذا محقق نباید سعی در تایید فرضیه مطرح شده خود داشته باشد. بدیهی است که پذیرش یا رد فرضیه هیچ تاثیر منفی بر تحقیق یا شخص محقق نخواهد داشت.
روش و مراحل تحقیق (Methodology)
یکی از مهم‌ترین بخش‌های یک طرح پژوهشی یا پروپوزال، ارائه روش‌های انجام تحقیق است. در این قسمت، پژوهشگر باید به مواردی از قبیل نوع تحقیق، مراحل انجام تحقیق که شامل ابزار و روش‌های گردآوری داده‌ها، جامعه آماری و حجم نمونه، روش نمونه‌گیری، ابزار و روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها (تحلیل کمی و کیفی) می‌باشد اشاره نماید.
منابع و مآخذ (References)
یک پیشنهاد پژوهشی یا پروپوزال هنگامی ارزش علمی دارد که مستند باشد. یک پژوهشگر باید تمامی مطالب و داده‌هایی که در متن استفاده کرده را با ذکر منبع در پروپوزال درج نماید. تمامی منابعی که در متن به آن‌ها رجوع شده است باید در این بخش به طور کامل معرفی شوند.
هم اکنون که به طور کامل با پروپوزال آشنا شدید، بهتر است پیش از دانستن تفاوت پروپوزال و پایان‌نامه، با معنی خود پایان‌نامه نیز آشنا شوید. تمامی دانشجویانی که در مقطع کارشناسی ارشد و یا دکتری درس می‌خوانند، در ترم آخر خود باید پروژه‌ای تحقیقی به نام پایان‌نامه، نوشته و به دانشگاه تحویل دهند. پایان‌نامه در واقع یک گزارش اصولی، با ساختار استاندارد و منظم است که به صورت جامع تمام تحقیق را در بر می‌گیرد. پایان‌نامه همان چیزی است که دانشجو هنگام نوشتن پروپوزال، طرح و ساختار کلی آن را بیان می‌کند تا در ادامه با انجام پژوهش و به دست آوردن نتایج آن را تکمیل کند.
پایان‌نامه، باید حداقل 80 صفحه باشد و دارای 5 بخش اصلی، طرح مسئله، پیشینه تحقیق، روش‌شناسی تحقیق، بحث در رابطه با یافته‌ها و نتیجه‌گیری باشد. لازم به ذکر است تا بدانید که مهم‌ترین بخش یک پایان‌نامه ارائه نتایج است؛ زیرا، بدون داشتن نتیجه‌گیری پایان‌نامه فاقد اعتبار خواهد بود. پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد به دو بخش کمی و کیفی تقسیم می‌شوند. بخش کمی به پروژه‌هایی گفته می‌شوند که از فرمول‌های آماری و اعداد در آن‌ها استفاده شده است. در مقابل، به پروژه‌هایی که به صورت تحلیلی نوشته شده باشند، پایان‌نامه‌های کیفی می‌گویند.
پایان‌نامه از پنج بخش اصلی تشکیل شده است که در ادامه به معرفی و توضیح آن خواهیم پرداخت:
طرح مسئله و کلیات تحقیق: در فصل اول پایان‌نامه دانشجو باید به توضیح و معرفی کلیات تحقیق بپردازد.
پیشینه تحقیق: در بخش پیشینه تحقیق یک سری از مبانی و مفاهیم اولیه موضوع تحقیق و همچنین تاریخچه‌ای از پژوهش‌هایی که تاکنون در این زمینه انجام شده بیان می‌شود.
روش‌شناسی تحقیق: در فصل سوم یعنی روش‌شناسی تحقیق، دانشجو به توضیح روش‌هایی که برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده کرده است می‌پردازد. همچنین نحوه انتخاب جامعه آماری و روش‌های تجزیه تحلیل داده‌ها ذکر می‌شود.
بحث درباره یافته‌ها و نتایج آماری: در این بخش از پایان‌نامه دانشجو باید با ارائه داده‌ها و اطلاعات به دست آمده از تحقیق، از طریق نمودارها و جداول آماری به تجزیه تحلیل داده‌ها بپردازد.
حال که به طور کامل با پروپوزال و پایان نامه آشنا شدید، ممکن است سوال کنید که تفاوت پروپوزال و پایان‌نامه چیست؟ در پاسخ به این سوال باید بیان کنیم که پروپوزال به نوعی طرح کلی پایان نامه است؛ اما، دارای تفاوت‌های بسیاری می‌باشد. برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های پروپوزال و پایان‌نامه، شامل موارد زیر می‌باشند:
یکی از مهم‌ترین تفاوت پروپوزال و پایان‌نامه در حجم آن دو است. در واقع، پایان‌نامه حجیم‌تر از پروپوزال است و محتوای بیشتری دارد.
اهداف تحقیق در پروپوزال جز مهم‌ترین بخش محسوب می‌شوند و به یک سر فصل مجزا تبدیل می‌شوند. اما، اهداف تحقیق در پایان‌نامه در بخش مقدمه بیان می‌شوند.
پروپوزال با تمرکز بر روی اهداف تحقیق و ذکر موانع و محدودیت‌های موجود در راه انجام پژوهش نوشته می‌شود درحالیکه در پایان‌نامه باید با وجود محدودیت‌ها و موانع، تلاش کنید تا به نتایج و تفسیری از متغیرهای تحقیق برسید.
در پایان‌نامه وجود نتیجه اهمیت بسیار زیادی دارد و عدم وجود آن منجر به ناقض بودن پایان‌نامه می‌گردد. اما در مقابل، در پروپوزال بخشی به نام نتیجه‌گیری وجود ندارد.
در پاسخ به سوال فرق پروپوزال و پایان‌نامه چیست؟ باید عرض کنیم که پایان‌نامه یک واحد درسی محسوب می‌شود اما، پروپوزال این گونه نیست.
لازم به ذکر است تا بدانید که باید به تمامی اهداف و فرضیات ارائه شده در پروپوزال پایبند باشید و بعد از تصویب و تایید پروپوزال، هیچ یک از آن‌ها را حذف نکنید. همچنین، به یاد داشته باشید که پایان‌نامه حاصل یک پروپوزال است؛ اما، هر پروپوزالی به پایان‌نامه ختم نمی‌شود. زیرا، اگر دانشجو نتواند تایید اساتید راهنمای خود را درباره اهداف و موضوع تحقیق خود کسب کند، قادر به انجام تحقیق و نوشتن پایان‌نامه نخواهد بود.
بهتر است بدانید که علاوه بر تفاوت‌های ذکر شده، پروپوزال و پایان‌نامه با یکدیگر از نظر محتوا نیز متفاوت می‌باشند. حال ممکن است بپرسید که از نظر محتوایی فرق پروپوزال و پایان‌نامه چیست؟ برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های پروپوزال و پایان‌نامه از نظر محتوا، شامل موارد زیر می‌باشند:
یکی از مواردی که باعث تفاوت پروپوزال و پایان‌نامه می‌شود، نوع محتوا متن است. پروپوزال به مسئله یا موضوع مورد بررسی مربوط می‌شود. برعکس، پایان‌نامه بر نتایج کار تحقیقاتی متمرکز است.
پایان‌نامه نگارش علمی یافته‌های یک تحقیق در یک قالب خاص است. در حالی که پروپوزال به عنوان اولین گام برای یک کار پژوهشی است.
پروپوزال در ابتدای پروژه تهیه می‌شود، در مقابل گزارش تحقیق پس از اتمام پروژه تهیه می‌شود.
پروپوزال ارشد در زمان آینده نوشته می‌شود، در حالی که زمان مورد استفاده در پایان‌نامه، زمان گذشته است و همچنین به صورت سوم شخص نوشته می‌شود.
طول متن پروپوزال کارشناسی ارشد حدود 8-10 صفحه است. در مقابل، طول متن پایان‌نامه حدود 80 تا 300 صفحه است.
اکثر دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد ملزم به انجام پایان‌نامه خواهند بود. دانشجو باید یک موضوع را انتخاب کند، یک فرضیه بسازد و یک مسیر عملی را ترسیم کند تا به هدف خود برسد. در این مسیر اساتید با جدیت تمام، با جزئیات به پایان نامه دانشجویان رسیدگی می‌کنند. قبل از اینکه دانشجو بتواند پایان‌نامه خود را بنویسد، ابتدا باید به نوشتن پروپوزال مسلط باشد تا تاییدیه اساتید را را دریافت کند. معیار‌های اساتید در مورد نوشتن پروپوزال کاملا سختگیرانه است. معمولا از دانشجویان خواسته می شود که بیش از یک پروپوزال ارائه دهند تا اگر پروپوزال اولی به هر دلیلی رد شد، پروپوزال‌های بعدی مورد مطالعه قرار بگیرند.
برای نوشتن یک پروپوزال خوب حتما باید تفاوت پروپوزال و پایان‌نامه را یاد بگیرید. بدنه اصلی در پروپوزال کارشناسی ارشد و دکتری مانند یکدیگر می‌باشند. اما، حجم آن در مقطع دکتری نسبت به کارشناسی ارشد بیشتر بوده و در پروپوزال دکتری به صورت مفصل‌تر به موضوع تحقیق پرداخته می‌شود. علاوه بر این، بهتر است بدانید که پروپوزال دکتری در طی مدت تحصیل نوشته می‌شود؛ اما، پروپوزال کارشناسی ارشد را معمولا در ترم آخر می‌نویسند.
توجه به نکات زیر برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتر که قصد ارائه پروپورال دارند حائز اهمیت است.
فونت استاندارد برای تایپ و نوشتن پروپوزال (Times and New Romans) با سایز 12 می‌باشد.
حداقل حجم استاندارد برای پروپوزال دوره کارشناسی ارشد 5 صفحه و برای دوره دکتری 8 صفحه در نظر گرفته می‌شود.
در نوشتن پروپوزال سعی کنید بیشتر از منابع جدید و به روز استفاده کرده و علاوه بر منابع فارسی از منابع خارجی نیز استفاده نمایید.
حتما در پروپوزال حداقل یک صفحه به پیشینه تحقیق و یک صفحه به فهرست منابع اختصاص دهید.
