زندگینامۀ "مختار ثقفی"/ روایت تاریخی از قیام و خونخواهی مختار

به گزارش پایگاه خبری سوفیانیوز، مختار بن ابوعبید ثقفی از جمله خون خواهانی بود که به همراه یارانش در مقابل قاتلین امام حسین (ع) ایستادند و با شعار یا لثارات الحسین به قیام پرداختند. مختار با وجود یارانی چون ابراهیم بن مالک اشتر و کیان توانست هزاران نفر از کسانی که در صحنه عاشورا با شمر و یزید همکاری داشتند را به سزای اعمالشان برسانند.

زندگی نامه مختار ثقفی

مختار بن ابو عبید ثقفی ملقب به کیسان در سال اول هجری در طایف چشم به جهان گشود. پدر او از صحابه پیامبر (ص) و فرماندهان سپاه اسلام بود. قبیله بنی ثقیف، قبیله پدری مختار است. مادر مختار از خاندان وهب است. کیسان لقبی است که در کودکی توسط حضرت علی (ع) به مختار داده شده است. مختار یک خواهر نیز به نام جاریه داشت که از همسر دیگر پدر او بود. مختار در طایف به دنیا آمد و در مدینه بزرگ شد. او پسر ابوعبید ثقفی است و در نبرد پل در کنار پدرش گام بر می‌داشت. پدر مختار در این نبرد جان باخت اما توانست در روحیه سازی مختار تأثیر بزرگی ایجاد کند. سرانجام پس از آن تحت سرپرستی عمویش، سعد بن مسعود ثقفی قرار گرفت. سعد بن مسعود ثقفی پس از خلافت رسیدن حضرت علی (ع) توانست حکم انتصاب حکومت مدائن را دریافت و در همین راستا مختار را در سمت‌های کوچک این حکومت منصوب کند. با شهادت حضرت علی (ع) این سیر حکومتی به دست امام حسن (ع) رسید اما در این میان مختار به بصره رفت. پس از صلح امام حسن (ع) با معاویه، مختار از عراق به مدینه رفت و با اهل بیت و محمد حنفیه دیدارهای زیادی کرد.

همسران و فرزندان مختار ثقفی

مختار چهار همسر برای خود برگزید. اولین همسر او ام ثابت دختر سمره بن جندب بود و دومین آنها عمره دختر نعمان بن بشیر نام داشت. دو همسر دیگر او ام زید الصغری و ام الولید بودند. در پی بازجویی از دو همسر مختار، ام ثابت پس از آنکه ترس از مرگ وجودش را پر کرده بود و از زنده بودن مختار ناامید شد، با پشت کردن به مختار اذعان کرد که با کارهای مختار مخالف بوده و اطلاع از اقدامات او نداشته است بنابراین توسط زبیریان بخشیده شد اما عمره همسر دوم او با حمایت از اقدامات مختار کشته شد. محمد، اسحاق، ام سلمه، ابوالحکم، جبرامیه، بلال و عمر بن مختار از فرزندان مختار بن ثقفی هستند.

مختار و مسلم بن عقیل

آنچه که مختار را در مسیر قیام قرار داد از به تخت نشستن یزید و درخواست کوفیان از امام حسین (ع) برای قیام و خونخواهی شروع شد. از آن هنگام که کوفیان از امام حسین (ع) درخواست کردند تا با انجام سرپرستی قیام در مقابل ظلم و ستم‌های یزید ایستادگی کند، مسلم بن عقیل، پسر عموی امام حسین (ع) به درخواست این امام به کوفه آمد تا سیر سیاسی و شرایط آن را بررسی کند. مختار میزبان مسلم در این چند روز بود. سپس پدر زن مختار، نعمان بن بشیر که در این مدت با مسلم ارتباط زیادی برقرار کرده بود، از حکومت برکنار شد و این به مرور باعث شد که با انتصاب و مانورهای سیاسی عبیدالله بن زیاد به جای او، میان یارانش پراکندگی ایجاد شود. با پراکنده شدن نیروها قبل از قیام، مسلم به جمع‌آوری آنها پرداخت اما در زمانی که مختار به دور از کوفه بود، قیام مسلم با شکست رو به رو شد. در نهایت پس از آنکه مختار بتواند کاری کند، مسلم به دست ابن زیاد اعدام شد.

مختار و قیام امام حسین (ع)

با رسیدن مختار به کوفه، ابن زیاد تصمیم گرفت تا با دستگیری او راه هرگونه قیام را ببندد و یاران مسلم را از سر راه بردارد اما با انکار مختار تنها به زندان کردن او اکتفا کرد. در سال‌هایی که مختار در زندان کوفه بود، امام حسین (ع) در صحرای کربلا توسط نیروهای ابن زیاد به شهادت رسیدند. پس از مدتی مختار با وساطت پسر عمر آزاد شد اما به آن شرط که کوفه را ترک کند. در این هنگام عبدالله بن زبیر در مکه در پی بیعت گرفتن بود تا بتواند بر تمامی حجاز فرمانروایی کند. مختار با ورود به مکه به او پیشنهاد کرد که در پی این بیعت، به وی جایگاهی مناسب در حکومت بدهد و در مسائل مهم با او مشورت کند اما با مخالفت زبیر به طایف برگشت. البته باید توجه داشت که یکسال بعد، عبدالله بن زبیر با مختار مطابق شرایطی بیعت کرد. پس از مرگ یزید، مختار از کنترل ابن زبیر بر کوفه آگاه شد و به آن علت که مردم کوفه به دنبال سرپرستی برای قیام بودند، مختار خودش را به کوفه رساند. با ورود مختار به کوفه و جمع‌آوری نیرو برای انتقام‌گیری از قاتلان امام حسین (ع) متوجه شد که در گوشه‌ای از کوفه گروهی با نام توابین به سرپرستی سلیمان بن صرد خزاعی در حال جمع‌آوری نیرو برای خونخواهی امام حسین (ع) هستند به این دلیل که در صحرای کربلا نتوانستند در کنار امام حسین (ع) بمانند. جمع‌آوری نیروها توسط توابینی که مردم بسیار آنها را قبول داشتند باعث شد که مختار نتواند نیروی زیادی جمع کند. با اینکه 500 نفر به جمع او پیوستند اما بسیاری بر درستی کار او شک داشتند بنابراین بسیاری از جنگجویان علوی به مکه رفتند تا پس از دیدار با محمد حنفیه، بتوانند صحت صحبت‌های مختار را به دست آورند. بنابراین پس از اطمینان یافتن از این موضوع، با مختار بیعت کردند. مختار در همین میان با نوشتن نامه‌ای برای ابراهیم بن مالک اشتر که از جنگجویان با نفوذ علوی بود ادعا کرد که این نامه به دست محمد حنفیه نوشته شده و او خود را مهدی خوانده است و از او خواسته تا در این مسیر مختار را همراهی کند. با وجود آنکه ابراهیم در باور کردن این نامه تردید داشت اما سرانجام با مختار بیعت کرد. او در زمان قیام، فرماندهی لشکر مختار را بر عهده داشت و در موصل توانست عبید الله بن زیاد را به قتل برساند. پس از آن با انتصاب عبدالله بن یزید به حکومت کوفه توسط ابن زبیر، مختار دوباره در زندان‌های کوفه اسیر شد اما مجدداً با وساطتت عبدالله بن عمر به شرط آنکه فعالیتی انجام ندهد، آزاد شد. البته مختار بر سر وعده خود نماند و به فعالیت‌های خود ادامه داد. در زمانی که اوضاع کوفه نابسامان بود، با انتصاب عبدالله بن مطیع به جای ابن یزید توسط ابن زبیر با قصد خاموشی این آشوب‌ها، مختار توانست با یارانش کنترل شهر کوفه را در طی حمله‌ای به دست آورد. او در مسجد کوفه در طی سخنرانی خود اعلام داشت که بر اساس قرآن و سنت پیامبر (ص) حکومت می‌کند. سرانجام او با کشتن قاتلین امام حسین (ع) از جمله شمر، عمر بن سعد و خولی بن یزید ریاحی توانست در این مسیر موفق عمل کند.

دستاوردهای قیام مختار ثقفی

مهمترین دستاورد قیام مختار، انتقام از قاتلین و شرکت کنندگان در کشتار واقعه کربلا بود. مختار توانست از ده‌ها هزار نفری که در این نبرد در مقابل امام بزرگوار ایستادند انتقام سختی بگیرد و با ویران کردن خانه فراریان به خواسته نهایی خود دست پیدا کند.

مختار در کدام شهر به خونخواهی امام حسین (ع) قیام کرد؟

مختار به همراه یاران خود و مردم کوفه به قیام در شهر کوفه می‌پردازد و از برقراری عدالت در آن سخن می‌گوید. وی قیام نهایی خود قبل از مرگش را هم در شهر کوفه انجام داد.

مرگ مختار ثقفی

مختار در 14 رمضان سال 67 هجری قمری توسط مصعب بن زبیر کشته شد. پس از آن دست‌های مختار را قطع کردند و او را در دیواره‌های مسجد کوفه آویزان کردند. پس از جا به جایی انتصاب‌ها تصمیم بر دفن مختار گرفته شد.

آرامگاه مختار ثقفی

پس از شهادت مختار توسط مصعب بن زبیر، جسد پاک او در دیوار قصر الاماره نزدیک مسجد مدفون شد.

این قبر سال‌ها مخفی بود تا زمانی که آیت الله العظمی سید مهدی بحر العلوم در زمان خود به جست جو و آشنایی با آثار و محراب‌های مسجد پرداخت. او دستور داد تا مسجد کوفه با خاک پاک مدفون شود، زیرا زمین مسجد پائین‌تر از اراضی دیگر بود، در نتیجه آب‌های سطحی وارد مسجد می‌شدند.

در این جستجوها، قبر پنهان شده‌ای یافته شد که جایگاه آن قبر انتهای راه رو در زیر زمین و به طرف خارج مسجد به سمت قصر الأماره بود و بر آن قبر سنگی یافتند که روی آن نام و لقب مختار نوشته شده بود.

پس از یافتن قبر, (محسن الحاج عبود شلاش) ساخت حرم جدید و بزرگی برای مختار را بر عهده گرفت و آن را به رواق حرم حضرت مسلم از سمت جنوب ملحق کرد. او برای قبر پنجره آهنین قرار داده و درب راهرو که در گوشه مسجد کوفه قرار داشت را مسدود کرد.

محل دفن مختار در پشت مسجد کوفه و در کنار مقبره مسلم بن عقیل قرار دارد.