بحران تازه در دانشگاه‌ها؟ کاهش سنوات تحصیلی صدای مخالفان را بلند کرد

به گزارش سرویس اخبار دانشگاهی پایگاه خبری سوفیانیوز، طرح کاهش مدت سنوات تحصیلی از زمان آغاز دولت چهاردهم در دستورکار وزارت علوم قرار گرفته است در ابتدا وزیر علوم به کاهش سنوات تحصیلی دوره کارشناسی از 4 سال به 3 سال خبر داده بود، اما اخیر این کاهش درباره تحصیلات تکمیلی نیز مطرح شده است و طبق اعلام وزیر علوم قرار است دوره کارشناسی ارشد به یک سال و دوره دکتری تخصصی به 3 سال کاهش یابد.

طبق اعلام وزارت علوم قرار است به جای امتحان جامع دکتری تخصصی نیز دانشجویان این مقطع یک مقاله پژوهشی یا اختراع داشته باشد و اگر دانشجو نتوانست این کار‌ها را انجام دهد آن وقت آزمون جامع بدهد.

کاهش سنوات تحصیلی چه مزایایی دارد؟

کاهش سنوات تحصیلی مانند هر طرح دیگری در آموزش عالی کشور مزایا و معایبی دارد؛ آنچه که به عنوان اهداف این طرح از سوی مسئولین وزارت علوم اعلام می‌شود چابک سازی فضای آموزش عالی و صرفه جویی در هزینه‌هاست در واقع وزارت علوم با کاهش کمیت تحصیل به دنبال افزایش کیفیت است.

مسئله دیگری که نهاد سیاستگذار آموزش عالی را به سمت کاهش سنوات تحصیلی سوق داده است ورود سریعتر دانشجویان به بازار است تا دانشجو بتواند برنامه ریزی شغلی آینده خود را زودتر انجام دهد و فرصت‌های شغلی را به خاطر دروس دانشگاه از دست ندهد.

همچنین کاهش سنوات تحصیلی باعث می‌شود که دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی فکری به حال واحد‌های غیرکاربردی درسی خود کنند و این مسئله دانشجویان را به جای خواندن مطالب غیر ضروری به مطالعه مطالب مهم رشته خود سوق می‌دهد و تسلط آنان را روی موضوعات مهم رشته خود بیشتر می‌کند.

بیش از این موارد مهمترین مزیتی که باعث شده است وزارت علوم به سمت کاهش سنوات تحصیلی برود کاهش هزینه‌ها دانشگاه‌هاست، زیرا با کاهش سال‌های تحصیلی دولت برای اداره دانشگاه‌ها هزینه کمتری می‌پردازد.

دانشگاه آزاد در صف اول مخالفان احتمالی کاهش سنوات تحصیلی

کاهش سنوات تحصیلی بدون تردید با مخالفت‌هایی در سطح آموزش عالی روبه‌رو خواهد شد و در این میان دانشگاه‌های شهریه‌پرداز به‌ ویژه دانشگاه آزاد در صف نخست مخالفان قرار دارند؛ زیرا کوتاه شدن دوران تحصیل دانشجویان در این دانشگاه‌ها به‌معنای کاهش مستقیم درآمد است.

به محض آنکه وزارت علوم زمان دوره‌های تحصیلی را کاهش دهد، دانشجوی دانشگاه آزاد شهریه کمتری پرداخت می‌کند و درآمدهای حاصل از ترم‌های تمدیدی و سنواتی نیز کاهش می‌یابد. این در حالی است که دانشگاه آزاد با حدود 500 واحد آموزشی در سراسر کشور، برای تأمین مالی این واحدها و پرداخت حقوق نزدیک به 20 هزار عضو هیئت علمی و مدرس به این درآمدها وابسته است و اجرای چنین طرحی می‌تواند ساختار مالی این دانشگاه را با چالش جدی مواجه کند.

با این حال، اجرای این سیاست ممکن است دانشگاه آزاد را ناگزیر کند که به اصلاحات ساختاری تن دهد؛ اصلاحاتی که می‌تواند شامل کاهش یا ادغام برخی واحدهای آموزشی در سطح کشور باشد تا این دانشگاه بتواند با شرایط جدید سازگار شود.

افت سواد فارغ التحصیلان؛ آسیب جدی در کاهش سنوات تحصیلی

طرح کاهش سنوات تحصیلی ابتدائا برای مقطع کارشناسی اعلام شده بود، اما اخیرا وزیر علوم این طرح را برای کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی نیز اعلام کرده است. کاهش دوران تحصیلی در دوره کارشناسی به سه سال مورد استقبال دانشگاهیان قرار گرفت، اما در بحث کاهش دوران تحصیلات تکمیلی چالش‌هایی از سوی برخی فعالین دانشگاهی مطرح شده است.

مهم‌ترین چالش کاهش سنوات تحصیلی برای تحصیلات تکمیلی ماهیت پژوهش‌محور مقاطع ارشد و دکتری است. برخلاف دوره کارشناسی که فعالیت آن آموزشی و مربوط به کلاس درس است، بیشترین علت زمان‌بر بودن تحصیل در تحصیلات تکمیلی به بخش پایان‌نامه و رساله بازمی‌گردد؛ بخشی که ماهیتاً قابل زمان‌بندی سختگیرانه نیست و در نظام‌های آموزشی معتبر دنیا نیز برای پژوهش زمان‌های انعطاف‌پذیر در نظر گرفته می‌شود و تعیین ضرب‌الاجل‌های قطعی معمول نیست.

مشکل اصلی در طولانی شدن دوره کارشناسی ارشد و دکتری زمانبر بودن فرایند پژوهش، ضعف در قوانین، تأخیر در تصویب پروپوزال‌ها، کمبود امکانات و نبود زیرساخت‌های پژوهشی است؛ عواملی که با تغییر رسمی مدت تحصیل برطرف نمی‌شود. به همین دلیل برخی مدیران آموزشی نگران‌اند که کاهش سنوات تنها در ظاهر منجر به کوتاه شدن دوره شود، اما عملاً دانشگاه‌ها را دوباره مجبور کند یا قانون را نادیده بگیرند یا با موج گسترده اخراج دانشجویان روبه‌رو شوند؛ وضعیتی که در سیستم فعلی قابل مدیریت نیست.

چه باید کرد؟

کاهش سنوات تحصیلی تنها زمانی موفق خواهد بود که همراه با اصلاح ساختار پژوهش، بازنگری در فرآیند تصویب پروپوزال، تقویت زیرساخت‌ها، افزایش نظارت بر استادان راهنما و طراحی یک نظام ارزیابی دقیق اجرا شود. در غیر این صورت، این تصمیم بیش از آنکه یک تحول آموزشی محسوب شود، به تغییری اسمی در مدت دوران تحصیل تبدیل خواهد شد. از سوی دیگر، کم کردن زمان در دوره‌های تحصیلات تکمیلی افت کیفی سواد فارغ‌التحصیلان را به‌دنبال خواهد داشت و عملاً دانشگاه را به کارخانه صدور مدرک تبدیل می‌کند. در نهایت، نهادهای سیاستگذار و تصمیم‌گیر در حوزه کاهش سنوات تحصیلی باید این موضوع را با مشارکت و مشورت کارشناسان آموزش عالی و اساتید دانشگاه پیش ببرند تا ضمن دستیابی به حداکثر مزایا، کمترین آسیب ممکن به نهاد علم وارد شود.