(عکس) از اعماق خاک تا درخشش در تاریخ؛ حلقه طلایی ارجان، شاهکار هنری عیلام باستان

به گزارش پایگاه خبری سوفیانیوز، اَرجان شهر باستانی پادشاهی عیلام، در استان خوزستان، 12 کیلومتری شرقی شهرستان بهبهان و ایذه(مال امیر)، در حاشیه رود مارون واقع شده‌است. اَرجان به معنی ارزش و احترام و مُعرب ارگان است. این شهر یکی ازمهمترین شهرهای عیلام نو بوده‌است و براساس اطلاعات موجود در اولین سالهای قرن 7ق.م، در حمله از سوی آشور به عیلام این سرزمین نابود شد.

در اولین مطالعات پیرامون این شهر باستانی قدمت آن را به دوره ساسانی نسبت دادند. اما تابستان سال 1361{ه.ش} در عملیات سد شهدای مارون، بلدوزرها در جنوب رودخانه واقع در شمال محدوده شهر قدیم ارجان به حفره‌ای برخورد کردند و عملیات سد سازی متوقف شد. باستان شناسان به منطقه آمده، یک مقبره زیرزمینی و یک تابوت فلزی را کشف کردند. آنچه در محوطه باستان ارجان یافت شد تمام باستان شناسان جهان را شگفت زده کرد. کشف اتفاقی تابوت مفرغی و اشیای باستانی از جمله حلقه طلایی، یک جام یا سینی منقوش و چند دکمه طلا و یک پایه آتشدان برنزی که کتیبه ای به زبان عیلامی داشت، سبب شد که این منطقه باستانی در تاریخ و فرهنگ هنر ایران نقش بسزایی را ایفا نماید. اما حلقه طلایی که در درون تابوت بود، از مهمترین کشفیات باستان شناسی در ایران است که تا کنون کاربرد آن به طور دقیق مشخص نشده است و می‌توان گفت که تا امروز جداگانه، این شی‌‌ء تاریخی مورد بررسی قرار نگرفته‌است. این اثر تاریخی بسیار بی نظیر است و اگر به عنوان حلقه قدرت شناخته شود، اهمیت بسیار خواهد داشت اگر چه تنها نمونه مشابه نقره‌ای و بدون نقش آن در چغازنبیل پیدا شده‌است. شیر بالدار نقش شده در این حلقه که در آن دوران، نشان از قدرت و فرمانروایی دارد، باعث شده که این شی‌ء عجیب را حلقه قدرت بدانند. احتمالاً فرمانروا در مواقع خاص و تشریفات رسمی آن را بدست می‌کرده‌است.

بقایای اسکلت بر جای مانده نشان دهنده وضعیت خم شده بدن در درون تابوت و قرار گرفتن دست‌ها به صورت ضربدر بر روی سینه بود و حلقه به هنگام به خاک سپردن، در دست چپ وی قرار داشته‌است که در قسمت بالای سمت راست سینه پیدا شده‌است. حلقه‌ی طلایی ارجان، به وزن 237 گرم و به ارتفاع حدود 16 سانتی متر می‌باشد ، که به شکل دو صفحه مدور مقابل به هم و متصل به یک دسته است که وسط دسته‌ی آن در مقابل دهانه، کمی به سمت داخل انحنا دارد. در قسمت بیرونی با پشت حلقه، نقش شیارهای تزئینی قاشقی شکل به تعداد 12 عدد دیده می‌شود و در داخل بر روی صفحات مدور نقش دو شیر بالدار در طرفین نقش مشبک یک نخل در حالی که روی دو پای خود ایستاده اند و یک دست خود را به طرف یکدیگر دراز کرده و دست دیگر خود را بر روی نخل قرار داده اند، دیده می ‌شوند در زیر پای شیرها تزئینات پولک مانندی در سه ردیف وجود دارد. روی دسته این حلقه شیارهایی است که انتهای آن به گلبرگ‌ها‌ی روی حلقه می‌رسد. همانطور که گفته شد بر روی صفحات داخلی حلقه، دوشیر بالدار خشمگین در مقام محافظت درخت زندگی که به صورت نخل ترسیم شده‌اند، دیده‌می‌شود. نقش نخل در نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های آن دوران بیان کننده مفهوم شاهی است و وجود این دو شیر خشمگین بالدار که یک دست خود را بر روی نخل گذاشته‌اند؛ به عنوان حافظان این درخت مقدس، نماد قدرت شاهانه است.

این حلقه با ظرافتی خاص ساخته‌شده‌است؛ دقّت در قرینه نگاری این دو صفحه بسیار بالا است. کل اثر به صورت چکش کاری است و اثری از چسب و لحیم‌کاری در آن دیده نمی‌شود. در برابر دهانه بر روی دسته حلقه کتیبه‌ای با حرف ریز با خط و زبان عیلامی نوشته شده‌است که فرانسوا والا آن را چنین خواند: “کیدین -هوتران پسر کورلورش” تاریخ این کتیبه در حدود سال{640-520 ق.م}است که این تاریخ نگاری بر اساس اصول شکل شناسی کلمات و قواعد زبان عیلامی نو می‌باشد. با این حال، نظرات بسیار متفاوت و ابهاماتی در مورد تاریخ، شیوه و محل ساخت و هویت شخص صاحب حلقه طلایی ارجان وجود دارد، اما صرف نظر از این ابهامات، نکات بسیار مهمی در این شئ نهفته‌است و آن را می‌توان نمونه استثنایی و بر جای مانده از عهد باستان دانست، که در ترسیم ذهنی فضای دوران باستان نقش کم نظیری دارد.در سال 1389 پایگاه مطالعاتی ارجان شناسی تشکیل شد و با بررسی‌هایی که در غرب ارجان انجام شد آثاری از دوره نوسنگی پیدا کردند و عمر این منطقه به 10هزار سال رسید.

با بررسی آثار کشف شده اَرجان می توان به این نتیجه رسید که در نیمه نخست هزاره اول قبل از میلاد عیلام به دلیل حمله آشوربانیپال، پادشاه قدرتمند آشور، دچار ضعف شده‌بود، ولی حلقه‌ی طلایی ارجان و آثاری دیگر، نشان از فرهنگ پیشرفته و خلاقیت و توانمندی هنرمندان چیره‌دست عیلامی که با فرهنگ آشور کشور مهاجم مخلوط شده‌بود. شباهت بسیار زیاد این اثر به آثار هنر هخامنشی می‌توان آن را نمونه‌ای برای معرفی اصل و منشأ هنر هخامنشی دانست، شیرهای بالدار ارجان بسیار نزدیک به سبک نقوش برجسته‌ی تخت جمشید هستند و شیارهای روی دسته‌ی حلقه ارجان همان شیارهایی است که روی ظروف هخامنشی و ستونهای تخت جمشید به عنوان یکی از مشخصه‌های آن هنر دیده می‌شود. در نتیجه، حلقه ارجان و دیگر اشیای کشف شده از آرامگاه ارجان اسناد ارزشمندی برای فهمیدن ارتباط و پیوستگی فرهنگی و هنری تمدن ایلامی و هخامنشی و هر چه ایلامی‌تر بودن تمدن هخامنشی است؛ چرا که کورش در منشور بابل خود را شاه انشان نیز نامیده‌است.

حلقه زرین اَرجان در موزه ملی ایران نگه داری می‌شد. در تاریخ 3 مهر 1398 به همراه تعدادی دیگر از آثار مجموعه اَرجان برای نمایش موقتی به سرزمین مادری خود شهرستان ایذه فرستاده‌شد.