(ویدیو) عروض قافیه سال 1300 اختراع شد انسانیا سال 1299 به روایت تصویر/ راستی تو عروض رو سماعی میگی یا نه؟
سوفیانیوز: اوزان شعر فارسی بسیار متنوع و فراوان هستند و مهمترین دلیل آن، سابقهٔ طولانی فارسیزبانان در سرودن شعر و دلبستگی آنان به ادبیات است.
به گزارش سرویس چندرسانهای پایگاه خبری سوفیانیوز، شعر فارسی اساساً دارای وزن سنتی پرکاربرد، عامیانه، نیمایی و احیاناً آزاد (سپید) است. وزنهای شعر فارسی الگوهایی از هجاهای کوتاه و بلند هستند که در شعر فارسی به کار میروند و طول آنها بین 10 تا 16 هجا متغیر است.
شعر سنتی فارسی (شعر رسمی) مبتنی بر وزن کمّی (عروضیِ) است که در مصراعها تعداد هجاها برابر و در کمیت هجاها قرینه بوده و در نتیجه طول مصراعها با هم برابر میباشد. به این معنی که در مصراعها علاوه بر برابری تعداد هجاها با هم؛ ترتیب کمیت هجاها (کوتاهی یا بلندی) نیز رعایت میشود. سیمین بهبهانی حدود چهل وزن بیسابقه یا کم سابقه را در غزلیات خود به وزن و عروض فارسی معرفی کرده است.
شعر عامیانهٔ فارسی (شعر غیررسمی) مبتنی بر وزن هجایی یا وزن تکیهای ـ هجاییِ (ضربی - هجایی) بوده، که برمبنای برابری هجاها یا هجاهای تکیهبَر و بیتکیه است نه حفظ ترتیب کمیت آنها.
اوزان عروضیِ شعر سنتی فارسی متأثر از اوزان عربی بوده، اما درعینحال از تمایزِ شناختهشده برخوردار است. امروزه برای مطالعه و آموزش اوزان شعر فارسی معمولاً تعدیلی از اوزان سنتی در نظر گرفته میشود که بعضی آن را «عروض علمی» مینامند. برای فعالیتهای تحقیقی و تطبیقی، روشهای جدیدی نیز ارائه شده است. اوزان شعر سنتی فارسی، در یک تقسیمبندی کلی، به چندین «بحر» تقسیم میشوند.
سادهترین آنها چهار بحر هزج، رمل، رجز و متقارب هستند. که در شکل ساده و یکنواختِ آن فقط بهترتیب با تکرار ارکان: «مفاعیلن، فاعلاتن، مستفعلن و فعولن» شکل میگیرند. سه بحر نخست، در شکلِ ساده و یکنواخت اما شکستهٔ آن، با تکرار ارکان: «مفاعلن، فعلاتن و مفتعلن» است. به شکل شکستهٔ این بحرها، بهترتیب، «هزجِ مقبوض، رملِ مخبون و رجزِ مَطوی» میگویند. اما همین بحرهای چهارگانه، مانند دیگر بحرها، در اَشکال متناوب و مرکب از ترکیب همین ارکان یا شکل تغییریافته و زحافات همین ارکان و اوزان با ارکانی دیگر و از ترکیب و قواعد نسبتاً پیچیدهتری پیروی میکنند.
بحور شعر به متفق الارکان (با ارکان یکنواخت) و مختلف الارکان (با ارکان متناوب) تقسیم میشوند.
متّفقالارکان: که از تکرار افاعیل عروضی بهدست میآید، دارای بحرهای: هزج، رمل، رجز، وافر، کامل، متقارب، متدارک.
مختلفالارکان: که از ترکیب یا از ترکیب و تکرار افاعیل عروضی بهدست میآید، دارای بحرهای: طویل، مدید، بسیط، غریب، قریب، مُشاکِل، مضارع، مقتضب، مجتثّ سریع، و خفیف.
هر بحر ممکن است از چند گروه، و هر گروه از چند شکل منفرد یا اصطلاحاً «وزن» تشکیل شود. اوزان شعر فارسی متجاوز از 250 وزن است، اما 29 وزنِ آن بسیار پرکاربردند.
رایجترین اوزان شعر فارسی
در شعر فارسی حدود 300 نوع وزن (= آهنگ شعر) وجود دارد. علاوه بر این، با ترکیبهای جدید بین ارکان، اوزان متعدد دیگری هم میتوان ساخت. رایجترین وزنها سی و یک وزن است که همراه با عنوان بحور آنها در زیر به صورت الفبایی میآید:
1- فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن = بحر رمل مثمن سالم
2- فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن = بحر رمل مثمن محذوف (سومین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
3- فاعلاتن فاعلاتن فاعلن = بحر رمل مسدس محذوف
4- فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن = بحر رمل مثمن مخبون
5- فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن = بحر رمل مثمن مخبون محذوف (چهارمین وزن پرکاربرد شعر فارسی است)
6- فعلاتن فعلاتن فعلن = بحر رمل مسدس مخبون محذوف
7- فعلاتُ فاعلاتن فعلاتُ فاعلاتن = بحر رمل مثمن مشکول
8- فعلاتن مفاعلن فعلاتن مفاعلن = بحر غریب مثمن مخبون
9- فعلاتن مفاعلن فعلن = بحر خفیف مسدس مخبون (پنجمین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
10- فعلن فعولن فعلن فعولن = بحر متقارب مثمن اثلم
11 فعولن فعولن فعولن فَعَل = بحر متقارب مثمن محذوف (وزن مثنویهای حماسی از جمله شاهنامه فردوسی - همچنین وزن بوستان سعدی)
12- فعولن فعولن فعولن فعولن = بحر متقارب مثمن سالم
13- مستفعلن فعلن مستفعلن فعلن = بحر بسیط مخبون (این وزن رواج کمتری دارد و آن را از بحور مخصوص شعر عرب ذکر کردهاند)
14- مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن = بحر رجز مثمن سالم
15- مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن = بحر مجتث مثمن مخبون
16- مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن = بحر مجتث مثمن مخبون محذوف (رایجترین وزن شعر فارسی)
17- مفاعیلُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن = بحر هزج مثمن مکفوف محذوف
18- مفاعیلن مفاعیلن فعولن = بحر هزج مسدس محذوف (هشتمین وزن پرکاربرد شعر فارسی - وزن دوبیتی)
19- مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن = بحر هزج مثمن سالم (ششمین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
20- مفتعلن فاعلات مفتعلن فع = بحر منسرح مثمن مطوی منحور
21- مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن = بحر منسرح مطوی مکشوف
22- مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن = بحر رجز مثمن مطوی مخبون
23- مفتعلن مفتعلن فاعلن = بحر سریع مطوی مکشوف
24- مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن = بحر رجز مثمن مطوی
25- مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن = بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف (دومین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
26- مفعولُ فاعلاتن مفعولُ فاعلاتن = بحر مضارع مثمن اخرب
27- مفعولُ مفاعلن فعولن = بحر هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف
28- مفعولُ مفاعلن مفاعیلن = بحر هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف
29- مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل = بحر هزج مثمن اخرب مکفوف مجبوب (وزن اصلی رباعی)
30- مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن = بحر هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف (هفتمین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
31- مفعولُ مفاعیلن مفعولُ مفاعیلن = بحر هزج مثمن اخرب
برای مشاهده ویدئوهای بیشتر اینجا کلیک کنید