(ویدیو) ستایش پروفسور شهشهانی دکتری ریاضیات دانشگاه برکلی و استاد بررگ دانشگاه شریف از مریم میرزاخانی: مریم از 3 دانشگاه برتر جهان، شیکاگو، هاروارد، استنفورد پیشنهاد داشت...

به گزارش سرویس چندرسانه‌ای پایگاه خبری سوفیانیوز، میرزاخانی در سال 2014 به دلیل کنش‌گری در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آن‌ها» برنده مدال فیلدز شد که بالاترین جایزه در ریاضیات است. وی نخستین زن و ایرانی برندهٔ مدال فیلدز است. زمینهٔ تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود.

میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، برندهٔ مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های 1994 (هنگ‌کنگ) و 1995 (کانادا) شد و در این سال به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمرهٔ کامل را به دست آورد. وی نخستین دانش‌آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت او سپس در سال 1999 مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ ریاضی از دانشگاه شریف و دکترای خود را در سال 2004 از دانشگاه هاروارد زیرنظر استاد کورتیس مک‌مولن، از برندگان مدال فیلدز، گرفت. از مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیدهٔ سال 2005 از سوی نشریهٔ پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشتهٔ ریاضیات تجلیل شد. میرزاخانی برنده جوایزی چون جایزه ستر[12][13] از انجمن ریاضی آمریکا در سال 2013 و جایزهٔ کلی بود. وی از 11 شهریور 1387 (اول سپتامبر 2008) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشتهٔ ریاضیات بود. پیش از این، او استاد دانشگاه پرینستون بود.

میرزاخانی در سال 1396 در 40 سالگی بر اثر سرطان پستان درگذشت. سالروز تولد او، 22 اردیبهشت (دوازدهم مه)، از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به‌عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شد.

زندگی و تحصیلات

مریم میرزاخانی در 22 اردیبهشت 1356 (12 مهٔ 1977) در تهران به دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود. پدر مریم میرزاخانی اهل روستای فشندک طالقان استان البرز می‌باشد. او با اتمام تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. وی در مورد تأثیر مثبت محیط این دبیرستان بر زندگی علمی خود می‌گوید: «من به دبیرستانِ ممتازِ فرزانگان در تهران رفتم و در آنجا استادان بسیار خوبی داشتم.»

مریم میرزاخانی در سال‌های 1373 و 1374 (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال 1994 در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با امتیاز 41 از 42 مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا میرزاخانی با نمرهٔ کامل، رتبهٔ یکم طلای جهانی را به دست آورد. او به همراه رؤیا بهشتی نخستین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند. مریم میرزاخانی نخستین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت. وی نخستین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت و نخستین دانش‌آموز شرکت‌کننده از ایران بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت.

به محض اینکه [میرزاخانی] در هاروارد شروع کرد، مشخص بود که کارش خوب است. مشخص بود که تز دکترایش یک تز انقلابی است.

بهرنگ نوحی، استاد دانشگاه کوئین مری

میرزاخانی دورهٔ کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف طی کرد. در این دوره، میرزاخانی اثبات ساده‌ای برای قضیهٔ شُر یافت که در ماه‌نامهٔ انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد.

او سپس به دانشگاه هاروارد رفت و آن‌جا بر سر کلاس‌های کورتیس مک‌مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر می‌شد. مک‌مولن، میرزاخانی را در این دوران این‌طور به یاد می‌آورد که بر سر کلاس‌هایش سوال‌های زیادی می‌پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی‌داشت. او سرانجام در سال 2004 از دانشگاه هاروارد و به سرپرستی مک‌مولن دکترا گرفت.

بعد از اخذ دکترا، میرزاخانی با عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون به تدریس مشغول شد. دو سال بعد در سال 2006 نشریه پاپیولار ساینس آمریکا او را به عنوان یکی از 10 ذهنِ جوان جهان برگزید. میرزاخانی تا سال 2008 در پرینستون ماند و در این مدت به درجهٔ استادتمامی ارتقا یافت. سپس او به استنفورد رفت و از اول سپتامبر 2008 در 31 سالگی به‌عنوان استاد تمام در این دانشگاه به کار مشغول شد.

فعالیت علمی

او به همراه 9 محقق برجستهٔ دیگر در «چهارمین نشست 10 استعداد درخشان» نشریهٔ پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشتهٔ یواس‌ای تودی این فهرست 10 نفره، شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولاً از چشم عموم پنهان مانده‌اند. این فهرست براساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم ربوتیک، افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان 39 سالهٔ ایرانی یکی از آنها است.

میرزاخانی در سال 1999 میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضی‌دانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت: محاسبهٔ عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولوی. میرزاخانی در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرم‌های غیرطبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. در واقع مشکل این است که برخی از این اشکال هذلولی همچون دونات یا آمیب دارای ظاهری بسیار نافرم هستند که محاسبهٔ حجم آنها را به معمایی جدی برای ریاضی‌دانان مبدل کرده است. اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبهٔ حجم آنها پرداخت. کاربردهای عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد ولی اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولوی اداره می‌شود، کار او می‌تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.

میرزاخانی در سال 2009 به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی آمریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزهٔ مهم ریاضی، "خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرمهای اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به‌دست آوردن نتایجی در سه مسئلهٔ مهم ترکیب شده‌اند " عنوان شد. در این اعلامیه، این سه مسئله مهم به شرح زیر آمده‌اند:

1. یک رابطه بازگشتی برای حجمهای وایل-پترسون در فضای پیمانه‌ای رویه‌های ریمانی.

2. یافتن تقریبی مجانبی برای تعداد ژئودزیک‌های ساده بسته بر روی رویه‌های ریمانی هذلولوی با طول داده شده. تعداد این ژئودزیک‌ها، بر اساس نتایج میرزاخانی، برای طول‌های کمتر یا مساوی L، رشدی مجانبی همانند L6g−6 دارند. در این فرمول، منظور از g گونه رویه ریمانی مورد نظر است. این نتیجه، پیامدی از محاسبه حجمهای وایل-پترسون گفته شده در مورد 1 است.

3. اثباتی نو از حدس ویتن که پیش از آن توسط ماکسیم کانتسویچ در سال 1992 ثابت شده بود. میرزاخانی در اثبات جدیدش تفسیری نو از شمارش ژئودزیک‌ها در فضاهای پیمانه‌ای به دست می‌دهد.

در سال 2010، میرزاخانی، حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن بر روی فضاهای تایشمولر را که مدتها پرسشی باز و بی پاسخ در ریاضی بود به اثبات رساند. این حدس می‌گوید که چنین شاری لزوماً ارگودیک می‌باشد.

میرزاخانی در سال 2014 به همراه الکس اسکین و امیر محمدی ثابت کرد که ژئودزیک‌های مختلط و بستارهای آنها، بسیار منظم هستند و نه برخلاف انتظار نامنظم یا فراکتالی. به عبارت دیگر، بستارهای چنین ژئودزیک‌هایی جبری هستند و بنابراین، ویژگیهایی از جمله صلبیّت را دارا می‌باشند. اتحادیه جهانی ریاضی در مطلبی با نام «کار مریم میرزاخانی» این نتایج را چنین توصیف کرد: «یافتن این حقیقت، شگفت‌انگیز است که تصلب در فضاهای همگن، چگونه انعکاسی در فضاهای ناهمگنی همچون جهان فضای پیمانه‌ای دارد».

عدد اردیش او 3 است.

نهاد زنان سازمان ملل در سال 1398 به معرفی 7 دانشمند زن تأثیرگذار دنیا پرداخت که در میان آن‌ها نام «مریم میرزاخانی» ریاضی‌دان ایرانی هم به چشم می‌خورد.

دریافت جایزه فیلدز

چهار برندهٔ مدال فیلدز از چپ به راست آرتور آویلا، مارتین هایرر (پشت)، مریم میرزاخانی (با دخترش آناهیتا) و مانجول بارگاوا در کنفرانس جهانی ریاضیات در سئول در سال 2014

او در سال 2014 برندهٔ مدال فیلدز شد که بالاترین نشان علمی رشتهٔ ریاضیات است و هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیدهٔ زیر 40 سال اهدا می‌شود و از آن به نوبل ریاضیات نیز تعبیر می‌شود. وی نخستین زن و نخستین ایرانی بود که موفق به دریافت این جایزه شد.

واکنش‌ها

تصویر مریم میرزاخانی بر صفحهٔ اول روزنامهٔ شرق. هیچ‌یک از رسانه‌های اصولگرای ایران این خبر را در صفحهٔ اول خود درج نکردند؛ با این حال، روزنامه‌های شرق و ایران این موضوع را برای عکس یکِ خود برگزیدند، هرچند به علت ممنوعیت انتشار تصویر زنان ایرانی بدون حجاب، تصاویر میرزاخانی در روزنامه‌های ایران به شکل‌های مختلف سانسور یا روتوش شد. با این همه، در حساب توییتریِ منتسب به حسن روحانی دو عکس باحجاب و بی‌حجاب از میرزاخانی کنار هم منتشر گردید.

• توصیف رسمی کمیتهٔ مدال فیلدز: «چیره‌دست در گسترهٔ قابل توجهی از تکنیک‌ها و حوزه‌های متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف.»

• حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در تاریخ 22 مرداد 1393 در پیامی که در صفحهٔ فیسبوک وی نیز منتشر شد، ضمن تقدیر از میرزاخانی، دریافت مدال فیلدز را به وی تبریک گفت.

• رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و محمدرضا عارف رئیس بنیاد پیشبرد علم و فناوری ایران در پیام‌های جداگانه‌ای موفقیت مریم میرزاخانی را در کسب برترین جایزه ریاضیات در جهان را به وی تبریک گفتند.

• جیمز کارلسون از انستیتو ریاضیات کِلی (به انگلیسی: Clay Mathematics Institute) می‌گوید:

میرزاخانی در یافتن ارتباطات جدید، عالی است. وی می‌تواند به‌سرعت از یک مثال ساده به دلیل کاملی از یک نظریهٔ ژرف و عمیق برسد.

• رامین تکلو، استاد ریاضی دانشگاه ایلینوی شیکاگو، گفت: «مریم میرزاخانی حتی بدون گرفتن فیلدز هم در میان معروف‌ترین ریاضی‌دانان جهان بوده است.»

• ریچارد داوکینز در حساب توییترش کسب جایزه فیلدز را به وی تبریک گفت.

• یورگ کرامر، رئیس اتحادیهٔ ریاضی‌دانان آلمان، و گونتر زیگلر، استاد ریاضی دانشگاه آزاد برلین، به میرزاخانی تبریک گفتند. همچنین نشریات آلمانی چون اشپیگل، فرانکفورتر آلگماینه تسایتونگ، زوددویچه تسایتونگ، تاگس اشپیگل و برخی رسانه‌های دیگر در مطالب جداگانه‌ای به این موضوع پرداختند.

عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا و فرهنگستان هنر و علوم

مریم میرزاخانی در مه سال 2016 به عضویت در آکادمی ملی علوم برگزیده شد. او نخستین زن ایرانی است که به عضویت در این آکادمی برگزیده می‌شود.وی در آوریل سال 2017 میلادی به عضویت آکادمی علوم و هنر آمریکا درآمد. مراسم معارفه او قرار بود در اکتبر همان سال برگزار شود.

زندگی شخصی

میرزاخانی علاقه‌ای به قرار گرفتن زیر ذره‌بین رسانه‌ها نداشت و مصاحبه‌های زیادی از او منتشر نشده است.

سلیقهٔ سینمایی میرزاخانی بازتابی از ذات بدون مرز پژوهش اوست، که درگیر کاویدن «خصوصیات اشکال هندسی نامعمول» است. او می‌گوید: «گاهی مواقع احساس می‌کنم در یک جنگل بزرگ هستم و نمی‌دانم به کجا می‌روم؛ ولی به طریقی به بالای تپه‌ای می‌رسم و می‌توانم همه چیز را واضحتر ببینم. آنچه آن گاه رخ می‌دهد، واقعاً هیجان انگیز است.»

فیلم مورد علاقهٔ او، داگویل، نگاهی خشن به آمریکای دوران رکود بزرگ است. وی گفته که در کودکی آرزو داشته نویسنده شود. او گفت: «وقتی که بچه بودم رویایم این بود که نویسنده شوم. هیجان‌انگیزترین لحظاتم را به خواندن رمان می‌گذراندم، در واقع هر چیزی را به دستم می‌رسید می‌خواندم.» در سال 1384 با همسرش یان واندراک ازدواج کرد، یان نیز دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد، و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام و اهل جمهوری چک است و از او دارای یک فرزند به نام آناهیتا می‌باشد.

حادثه تصادف

در اسفند 1376، اتوبوس حامل دانشجویانِ ریاضی شرکت‌کننده در بیست و دومین دورهٔ مسابقات ریاضی دانشجویی از اهواز، محل برگزاری مسابقه، راهی تهران بود. تیمِ متشکل از میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی در مسابقه رتبهٔ اول کشور را کسب کرده بودند. در حادثه‌ای که پیش آمد، اتوبوس به دره سقوط کرد. شش دانشجوی ریاضی دانشگاه شریف، که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ریاضی ملی و بین‌المللی بودند، جان باختند. مریم میرزاخانی از جمله بازماندگانِ این سانحه بود.

بیماری و درگذشت

در تیر 1396 اعلام شد میرزاخانی به دلیل ابتلا به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شده است میرزاخانی از چهار سال پیش‌تر به سرطان پستان مبتلا بوده و این سرطان به مغز استخوان وی سرایت کرده بود. پدر و مادر وی برای مراقبت از او به آمریکا رفتند. وی در 23 تیر 1396 در 40 سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.

نامگذاری‌های افتخاری

زادروز مریم میرزاخانی، بیست و دوم اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شد.

جایزه‌ها

جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو

در چهارم نوامبر 2019 بنیاد جایزه بریکترو اعلام کرد که جایزه جدیدی به نام جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو را ایجاد کردند که به زنان پیشتاز در علم ریاضی تقدیم خواهد شد. این جایزه به مبلغ 50٬000 دلار هرساله به زنان ریاضیدان تازه‌کار که دکترای خود را در دوسال قبل از تقدیم جایزه گرفته‌اند پرداخت می‌شود. جایزه ممکن است به دونفر تعلق گیرد.

جایزه مریم میرزاخانی در انجمن ریاضی استرالیا

انجمن ریاضی استرالیا، جایزه مریم میرزاخانی را برای حمایت از دانشجویان زن بین‌المللی در رشته ریاضی در استرالیا ایجاد کرده است.

این جایزه در قالب بورسیه به دخترانی که متقاضی گذراندن دوره پسادکتری ریاضی در استرالیا هستند اعطا می‌شود.

جایزه مریم میرزاخانی در انجمن ریاضی ایران

انجمن ریاضی ایران، در سال 1399، جایزه‌ای به نام و یاد مریم میرزاخانی برای تشویق بانوان ریاضیدان ایرانی، ساکن ایران تصویب کرد. این جایزه هر سال در روز زادروز این زنده‌یاد اهدا می‌شود.

مکان‌ها

تالار میرزاخانی خانه ریاضیات اصفهان

• کتابخانهٔ دانشکدهٔ ریاضیات دانشگاه صنعتی شریف به نام مریم میرزاخانی نامگذاری شده است.

• ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان 1 تهران - به افتخار مریم میرزاخانی، دانش‌آموخته این مرکز، در تیر ماه سال 1396 نام یکی از ساختمان‌های این دبیرستان موسوم به ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه، به ساختمان پروفسور مریم میرزاخانی تغییر یافت.

• تالار همایش‌ها و کنگره‌های خانهٔ ریاضیات اصفهان - هیئت امنای خانه ریاضیات اصفهان، در بیستم مرداد 1395 تصویب کرد تالار همایش‌ها و کنگره‌هایش در شهر علم اصفهان بنام مریم میرزاخانی، نامگذاری شود.

• تالار اجتماعات دبیرستان بین‌الملل و تطبیقی پسران تهران - از دی‌ماه 1399

• یکی از خیابان‌های برلین، آلمان- در 8 مارس و به مناسبت روز زن به پیشنهاد دانشجویان «دانشگاه فنی برلین».

• یکی از خیابان‌های شهر «مون‌پُلیه» فرانسه به پیشنهاد اعضای انجمن

• خیابانی در کنار دانشگاه معروف «اکول نرمال» در شهر لیون فرانسه

غیره

• یک گونه جدید زنبور «شبه‌انگل» که در منطقه سیستان کشف شده است به افتخار این دانشمند و ریاضیدان برنده مدال فیلدز به نام Pristomerus mirzakhaniae از سوی دانشگاه زابل نامگذاری شده است

• در 2 فوریه 2018 استلاجیک، شرکتی فعال در زمینهٔ تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین، میکروماهواره‌ای از سری گنوست (به اسپانیایی: ÑuSat) را به فضا پرتاب کرد که به افتخار مریم میرزاخانی نام‌گذاری شده است.

• سیارک 321357 میرزاخانی به یاد او نامگذاری شد. نامگذاری افتخاری رسمی توسط مرکز بررسی ریزسیاره‌ها منتشر شد.

• در سال 2024 اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی به افتخار او یکی از دهانه‌های ماه را میرزاخانی نامید.

جوایز و افتخارات

• مدال طلا. المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ 1994)

• مدال طلا (با نمرهٔ کامل). المپیاد جهانی ریاضی (کانادا 1995)

• همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، تهران، ایران از 1995 تا 1999

• جایزهٔ افتخاری دانشگاه هاروارد در سال 2003

• جایزهٔ برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال 2003

• جایزهٔ پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال 2004

• جایزهٔ ای‌ام‌اس بلومنتال در سال 2009

• دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال 2010 برای سخنرانی در مورد «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»

• جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال 2013

• انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال 2014 از سوی مجله نیچر

• جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال 2014

• سخنران مدعو کنگرهٔ بین‌المللی ریاضی (2014)

• مدال فیلدز سال 2014 سئول

• عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال 201

• عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال 2015

• عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال 2016

• عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال 2017

• جایزه بریکترو در ریاضیات در سال 2020 (پس از درگذشت)