(ویدیو) گرمای یک کرسی در گذر 100 سال شب یلدا / از خانههای کاهگلیِ 1300 تا آپارتمانهای امروز🍉 ✨
سوفیانیوز: شب یلدا یا شب چله یا شب چله بزرگ یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است که هر سال با فرا رسیدن بلندترین شب سال برگزار میشود.
به گزارش سرویس چندرسانهای پایگاه خبری سوفیانیوز، این شب همزمان با انقلاب زمستانی است و آغاز روزهای بلندتر در نیمکرهٔ شمالی بهشمار میآید. مراسم شب یلدا از غروب آفتاب 30 آذر آغاز شده و تا طلوع آفتاب 1 دی ادامه مییابد، زمانی که خانوادهها دور هم جمع میشوند و به شادی میپردازند.
در این شب، ایرانیان میوهها و خشکبار مانند انار، هندوانه و خرمالو را آماده کرده و به صورت خانوادگی مصرف میکنند؛ این میوهها نمادی از زندگی، انرژی و امید هستند. در برخی مناطق اعتقاد بر این است که چهل نوع خوراکی باید در مراسم شب چله آماده باشد. رنگ قرمز این میوهها نماد رنگهای سرخ سپیدهدم و تابش زندگی است. باور بر این است که خوردن هندوانه در شب چله، سلامت و رفاه فرد را در طول ماههای تابستان تضمین میکند و او را از آسیبهای گرمای شدید یا بیماریهای ناشی از اخلاط گرم محافظت مینماید. از دیگر آیینهای رایج در شب چله، قصهگویی بزرگان برای اعضای خانواده، خواندن شاهنامه و همچنین فالگیری با دیوان حافظ است که نشاندهنده پیوند نسلها و انتقال فرهنگ و حکمت است. ریشه واژهٔ «یلدا» به زبان سریانی بازمیگردد و به معنای تولد است که اشاره به زایش خورشید دارد. ایرانیان باستان با این جشن طولانیترین شب سال را گرامی میداشتند تا هم تاریکی زمستان را پشت سر بگذارند و هم به استقبال نور و روشنایی بروند.
از دیدگاه تاریخی و مردمشناسی، شب یلدا در کتابها و پژوهشهای علمی بررسی شده است و نشان میدهد که این جشن چگونه در طول تاریخ، با حفظ ویژگیهای نمادین خود، جایگاه خود را در زندگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان حفظ کرده است. نویسندگانی که در زمینه فرهنگ ایران پژوهش میکنند، ارتباط این جشن را با جشنهای باستانی، اسطورهها، نمادها و تاریخ آنان بررسی کردهاند. ابن جشن در بسیاری از کشورهای آسیای میانه مانند افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان و همچنین در برخی کشورهای قفقاز مانند آذربایجان و ارمنستان مشترک است. ایرانیان این جشن سالانهٔ نو شدن را از بابلیها پذیرفتند و آن را در آیینهای زرتشتی، دین زمان خود، وارد کردند. بر اساس دیدگاه زانا صالحراد، تداوم برگزاری شب یلدا در فرهنگهای ایرانیزبان را میتوان نشانهای از تداوم حافظهی فرهنگی و سازگاری سنتهای باستانی با ساختارهای اجتماعی نو دانست. او در پژوهش خود اشاره میکند که این جشن، ریشه در آیینهای خورشیدی دارد که در دوران پیشازرتشتی برای بزرگداشت باززایی خورشید در طولانیترین شب سال برگزار میشده است.
شب چله در نیمکرهٔ جنوبی برخلاف نیمکرهٔ شمالی کوتاهترین شب سال است. واژه یلدا از واژهای سریانی است که از مسیحیان سریانی وارد فارسی شده است. شب یلدا بهطور رسمی در دسامبر 2022 به فهرستهای میراث فرهنگی ناملموس یونسکو اضافه شد. پس از شب یلدا چله بزرگ (چلهبزرگا) شروع میشود و تا 40 روز (11 بهمن) ادامه دارد. انتقال این سنت عمدتاً بهصورت غیررسمی در خانوادهها انجام میشود، اما برنامههای رادیویی و تلویزیونی، نشریات، شبکههای اجتماعی و منابع آموزشی نیز در سالهای اخیر نقش مهمی در انتقال آن ایفا کردهاند. همچنین رویدادها، همایشها، آموزشها، کارگاهها و فعالیتهای آگاهیبخشی که توسط مراکز پژوهشی، سازمانهای غیردولتی، موسسات فرهنگی و آموزشی برگزار میشوند، تأثیر قابل توجهی در حفظ و انتقال صحیح این عنصر فرهنگی به نسلهای آینده داشتهاند.
بلندترین و تاریکترین شب سال «شبی است که آغازگر نخستین دورهٔ چهلروزه از زمستانِ سهماهه بهشمار میآید»، و از همینرو نام چله بهمعنای «چهلم» از آن گرفته شده است. در مجموع سه دورهٔ چهلروزه وجود دارد: یکی در تابستان و دو دوره در زمستان. دو دورهٔ زمستانی با نام «چلهٔ بزرگ» شناخته میشوند که از 1 دی تا 11 بهمن ادامه دارد و شامل 40 روز کامل است، و پس از آن یا همپوشان با آن «چلهٔ کوچک» قرار میگیرد که از 10 بهمن تا 30 بهمن ادامه دارد و شامل 20 روز و 20 شب (در مجموع 40 شبانهروز) است. شب چله شبی است که آغاز «چلهٔ بزرگ» را رقم میزند، یعنی شبِ میان آخرین روز پاییز و نخستین روز زمستان.
نام دیگر این جشن، «یلدا»، در نهایت وامواژهای است برگرفته از سنت مسیحیان سریانیزبان. بهگفتهٔ علیاکبر دهخدا، «یلدا واژهای سریانی بهمعنای زادروز است و چون مردم شب یلدا را با میلاد مسیح پیوند دادهاند، به این نام خوانده شده است؛ با این حال جشن کریسمس که در 25 دسامبر تثبیت شده، بهعنوان زادروز عیسی شناخته میشود. یلدا آغاز زمستان و آخرین شب پاییز است و بلندترین شب سال بهشمار میآید.»
در سدهٔ نخست میلادی، شمار قابل توجهی از مسیحیان مشرق در قلمروهای شاهنشاهی اشکانی و شاهنشاهی ساسانی ساکن شدند و در این سرزمینها از حمایت در برابر آزار دینی برخوردار بودند. از طریق آنان، ایرانیان (از جمله پارتها و پارسیان) با آیینها و مناسک مسیحی آشنا شدند؛ از جمله آنچه بهنظر میرسد «یلدا» ی مسیحیان نستوری بوده است. این واژه در زبان سریانی، که گویشی از زبان آرامی میانه است، در معنای لفظی «تولد» معنا میدهد، اما در زمینهٔ دینی نام خاص سریانیِ کریسمس نیز بوده است؛ جشنی که بهسبب قرار گرفتن در نه ماه پس از عید بشارت، در شامگاه انقلاب زمستانی برگزار میشد. نام این جشن مسیحی به همسایگان غیرمسیحی نیز راه یافت، و هرچند روشن نیست واژهٔ سریانی دقیقاً در چه زمان و مکانی وارد زبان فارسی شده است، بهتدریج «شب یلدا» و «شب چله» مترادف شدند و این دو نام امروزه بهجای یکدیگر بهکار میروند.
«یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ بهمعنای زایش است. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته است. در آثارالباقیه، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزهٔ بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده است. واژه «شب چله» یا «شب چلهٔ کلان» هم که در فرهنگ عامه مردم مترادف با شب یلدا بکار میرود از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیدهاند. و در قدیم گاهشمار باستانی در بین کشاورزان تقسیمبندی چهل داشته است. چلّه، دو موقعیت گاهشمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دیماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل و مخفف «چهله» و صرفاً نشاندهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است.
بهطور کلی، خوراکیهایی مانند آجیل، انار، هندوانه، سبزیپلو با ماهی و گاه آش رشته از عناصر رایج سفرهٔ شب یلدا هستند و نوشیدن شراب قرمز نیز رواج دارد.
در باورهای عامیانه آمده است که خوردن هندوانه در شب چله، سلامت و تندرستی فرد را در ماههای گرم سال تضمین میکند و او را از آسیبهای ناشی از گرمای شدید یا بیماریهای مرتبط با اخلاط گرم مصون میدارد.
برای گرامیداشت این شب، سفرهای پهن میشود که از آن با نام «سفرهٔ یلدا» یا «سفرهٔ چله» یاد میشود و معمولاً با انواع خشکبار، انار دانشده و هندوانه آراسته است. انار و هندوانه از مهمترین اجزای این سفره بهشمار میآیند و در کنار آنها، خشکبارهایی مانند برگهٔ هلو و زردآلو و نیز آجیل شب یلدا در میان مردم ایران رواج فراوان دارد.
برای مشاهده ویدئوهای بیشتر اینجا کلیک کنید