جعبه کمک‌های اولیه حقوقی سوفیانیوز؛ قسمت بیستم | «پیگیری چک برگشتی» در حقوق ایران

به گزارش سرویس علم و فناوری پایگاه خبری سوفیانیوز، چک برگشتی، به عنوان یک سند مالی، تعبیری از عدم توانایی صاحب حساب در پرداخت مبلغ مشخص شده در آن به صاحب چک است. این موضوع ممکن است از انعکاس وضعیت مالی نامطلوب یا ناکافی صاحب حساب به عنوان دارنده چک به شمار آید. در این شرایط، بانک به عنوان دارنده چک، با رد درخواست پرداخت مبلغ چک، آن را به صاحب متقاضی باز می‌گرداند.

• شکایت از چک برگشتی

نحوه شکایت چک برگشتی جدید آداب خاص خودش را دارد. مراحل شکایت چک برگشتی با اولین گام، یعنی برگشت زدن چک شروع می‌شود. لازم به ذکر است که شکایت از چک برگشتی قدیمی نیز به همین منوال است. در این مرحله، دارنده چک پس از مراجعه به بانک، اطلاعات موجودی حساب صادرکننده را بررسی می‌کند و در صورت کمبود موجودی، چک را برگشت می‌زند.

با توجه به حقوقی و کیفری بودن چک، مرحله دوم این مسیر نیازمند مراجعه به نهادهای ذی‌الصلاح است. در این مرحله، دارنده چک دادخواست مطالبه وجه چک را به همراه مدارک لازم برای شکایت چک برگشتی تنظیم کرده و آن را به مراجع صالح ارائه می‌دهد. مدارک مورد نیاز در قسمت‌های فوق به طور دقیق تبیین شده است.

پس از ارسال دادخواست شکایت برای چک برگشتی، مراجع قضایی پس از انجام بررسی‌های لازم، حکم پرداخت طلب شما را صادر خواهند کرد. در این مرحله، صادرکننده چک موظف است تا طی ده روز به پرداخت بدهی شما بپردازد.

شکایت حقوقی از چک برگشتی قدیمی تنها در صورتی ممکن است که چک مورد نظر حقوقی باشد. چک حقوقی در شرایطی صادر می‌شود که دارای وعده دارای ضمانت باشد یا بدون تاریخ صادر گردد. در این حالت، برای شکایت حقوقی از چک برگشتی نیازی به مراجعه به دادسرا نیست. برای پیگیری شکایت چک برگشتی حقوقی از چک برگشتی، باید به مبلغ آن توجه کرده و در صورتی که مبلغ چک کمتر از 200 میلیون ریال باشد، شکایت چک برگشتی در شورای حل اختلاف بررسی خواهد شد. به این منظور نمونه دادخواست چک برگشتی شورای حل اختلاف حقوقی خود را معرفی می‌نمایید تا پرونده چک برگشتی در دست رسیدگی قرار بگیرد. در صورتی که مبلغ بیشتر از 200 میلیون ریال باشد، باید برای ثبت شکایت چک برگشتی حقوقی به دادگستری مراجعه کنید.

اما در چک برگشتی جدید، گاهی اوقات از مدت زمان چک یک سال یا بیشتر می‌گذرد و چک نیز حقوقی است؛ به همین دلیل، فرد هر زمان که بخواهد می‌تواند علیه صادرکننده چک به علت برگشت آن شکایت کند. اگر از مدت زمان برگشت چک تنها یک ماه با بیشتر گذشته باشد و چک شرایط حقوقی را دارا کند، دارنده می‌تواند به مراجع قضایی صالح مراجعه کرده و شکایت نامه‌ای را علیه صادرکننده تنظیم کند. این رویکرد، امکان شکایت در زمان‌های مختلف را به دلیل مدت زمان چک ارائه می‌دهد و به دارندگان چک اجازه می‌دهد تا به سرعت و کارآمدانه حقوق خود را پیگیری کنند.

بهترین روش اقدام قانونی روی چک برگشتی برای شکایت چیست؟

بهترین روش‌های قانونی برای پیگیری چک را در 5 فرض طبق 4 روشی که می‌توانیم از آن اقدام کنیم که شامل:

1. مراجعه به اداره ثبت اسناد و درخواست صدور اجرائیه چک

2. شکایت کیفری به اتهام صدور چک بلا محل

3. دادخواست مطالبه وجه چک از طریق دادگاه

4. دادخواست (درخواست) صدور اجراییه از طریق دادگاه،

هستند؛ توضیح می‌هیم.

• فرض اول: اگر چک مورد نظر صیادی باشد و بدون ضامن یا ظهرنویس و مدت زمان طولانی‌ای از تاریخ صدور گذشته باشد، پیشنهاد ما استفاده از روش چهارم است، یعنی این که از طریق دادخواست صدور اجراییه از طریق دادگاه اقدام شود.

• فرض دوم: اگر چک صیادی با ضامن یا ظهرنویس صادر شده باشد یا مدت زمان طولانی‌تری از تاریخ صدور گذشته باشد، پیشنهاد ما اقدام قانونی از روش چهارم برای مطالبه مبلغ اصلی چک و همزمان استفاده از روش سوم برای خسارت تاخیر در پرداخت از ضامن و ظهرنویس، و همچنین مطالبه خسارت تاخیر در پرداخت از صادرکننده چک را در یک دادخواست توصیه می‌کند.

• فرض سوم: اگر چک مورد نظر صیادی نباشد و صادرکننده چک دارای اموال باشد، پیشنهاد ما اقدام قانونی بر روی چک از طریق روش اول، یعنی درخواست اجرای چک از اداره اجرای اسناد رسمی سازمان ثبت و املاک کشور است. در این حالت، اگر چک دارای ضامن و ظهرنویس باشد یا از زمان صدور آن مدتی گذشته باشد، پیشنهاد ما ارائه دادخواست از طریق روش سوم برای خسارت تاخیر در پرداخت، از تمامی مسئولین چک و همچنین مطالبه اصل مبلغ از ضامن و ظهرنویس چک در یک دادخواست همزمان است.

• فرض چهارم: اگر بدهکار چک اموالی نداشته باشد، چک در زمان (در همان روزی که برای پرداخت معین شده و در همان روزی که صادر شده) صادر شده باشد و عبارتی نشان‌دهنده مشروط یا تضمینی بودن چک در متن آن ذکر نشده باشد، در صورتی که بدهکار چک دارای اموال باشد، توصیه ما اقدام کیفری به جرم صدور چک بلامحل نیست. به دلیل پیچیدگی اثبات شرایط چک در مراحل مختلف دادسرا، دادگاه بدوی و دادگاه تجدید نظر، توصیه می‌شود از این مسیر اجراییه خودداری کنید. این امر معمولاً با پرداخت مبلغ چک و یک جریمه نقدی به دولت به پایان می‌رسد. در برخی موارد، شخص ممکن است به زندان افتاده ولی مبلغ چک را پرداخت نکرده باشد و اموالش به اندازه کافی برای توقیف باقی نمانده باشد. در این نوع مواقع، توصیه می‌شود در نهایت، از مسیر سوم (اقدام کیفری) یا با تامین خواسته‌های کیفری یا همزمان اقدام از طریق مسیر سوم و تامین خواسته‌های حقوقی پیگیری لازم را انجام دهید.

• فرض پنجم: در این فرض، اگر چک صیادی نباشد (شناسه یکتا نداشته باشد) و بدهکار اموالی برای توقیف نداشته باشد و چک جز مواردی که کیفری محسوب می‌شود نباشد، توصیه ما استفاده از روش سوم، یعنی دادخواست مطالبه وجه چک است؛ زیرا این مسیر نهایتاً می‌تواند به دستور جلب و بازداشت بدهکار چک منتهی شود.

مهلت شکایت از چک برگشتی

باید توجه داشته باشید که زمان شکایت چک برگشتی بسته به نوع چک، یعنی کیفری یا حقوقی بودن آن تعیین می‌شود. بنابراین در اقدام اولیه شما باید نوع چک، یعنی کیفری و حقوقی بودن آن را بررسی کنید.

• در قانون، دو محدوده زمانی 6 ماهه برای شکایت کیفری از چک برگشتی تعریف شده است. اولین محدودیت زمانی، مربوط به دارنده چک است که باید در مدت 6 ماه از تاریخ صدور چک، آن را برگشت داده و گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت نماید. در غیر این صورت، امکان شکایت کیفری وجود نخواهد داشت. در صورت دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک یک مهلت 6 ماهه دیگر دارد تا به دادسرا مراجعه کرده و شکایت کیفری از چک برگشتی را آغاز کند. در صورتی که در این مدت گواهی عدم پرداخت دریافت نشده و شکایت کیفری از چک برگشتی آغاز نشود، دیگر امکان شکایت کیفری از چک وجود ندارد و باید از دیگر روش شکایت چک برگشتی مانند روش‌های حقوقی یا روش ثبتی برای وصول چک اقدام کند.

• مهلت شکایت حقوقی از چک برگشتی هیچگونه محدودیتی ندارد. به عبارت دیگر، اگر چک شما دارای ویژگی‌های چک حقوقی را داشته باشد (وعده دار باشد، برای تضمین صادر شده باشد، بدون تاریخ باشد، چک سفید امضا و یا چک شرطی)، پس از برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، هر زمانی که بخواهید می‌توانید اقدام به شکایت از چک برگشتی نمایید و هیچ محدودیت زمانی برای این اقدام وجود ندارد.

مجازات چک برگشتی بعد از شکایت

قبل از تصویب قانون جدید مربوط به چک‌های برگشتی، فرآیند رسیدگی دادگاه به این موضوع بسیار طولانی بود و افراد باید مدت طولانی را صرف دریافت اجراییه می‌کردند. با اجرای قانون جدید چک، این مشکل به حد زیادی حل شده است. طبق این قانون و قانون شکایت چک برگشتی، پس از برگشت چک و دریافت گواهی عدم پرداخت، اجراییه بدون نیاز به رفتن به دادگاه قابل دریافت است. اما اینکه آیا این اجراییه می‌تواند جریمه کیفری را برای فرد صادرکننده چک اعمال کند یا خیر، به شرایط خاص مرتبط با چک بستگی دارد.

مجازات کیفری چک برگشتی بر اساس مبلغ چک متغیر است و به شرح زیر است:

• اگر مبلغ کمتر از یک میلیون تومان باشد، مجازات فرد تا 3 ماه حبس است، اما لازم به ذکر است کا در اکثر موارد شخص حبس نمی‌ شود.

• اگر مبلغ یک تا 5 میلیون تومان باشد، مجازات از 3 ماه تا 6 ماه حبس برای فرد صادر کننده چک در نظر گرفته می‌ شود.

• در صورتیکه مبلغ بیشتر از پنج میلیون تومان باشد، مجازات حبس از 6 ماه تا یک سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت 2 سال برای فرد صادر کننده چک در نظر گرفته می‌شود.

در صورت عدم تأمین مبلغ چک، بانک به شما 24 ساعت فرصت می‌دهد تا موجودی حساب خود را افزایش دهید. اگر این انتقال انجام نشود، حساب‌های شما در بانک‌ها و موسسات اعتباری به میزان مبلغ چک مسدود خواهند شد و برخی از خدمات بانکی دیگر نیز در دسترس نخواهند بود. علاوه بر این موارد، برگشت چک ممکن است باعث مشکلات حقوقی دیگری، از جمله عدم امکان افتتاح حساب جدید، درخواست کارت بانکی جدید، تمدید تاریخ اعتبار کارت بانکی، دریافت تسهیلات یا ضمانت‌نامه، و حتی ثبت چک جدید در سامانه صیاد شود.